Autor: Maximiliano Duran

Cuento 3

La llama sabia

Cuento tomado del manuscrito de HUAROCHIRI

Francisco de AVILA)

La columna de la izquierda contiene una transcripcion intuitiva en concordancia con el hablar sincronico del quechua de Ayacucho realizada en el cuadro del seminario SDL 5A05 Théorie linguistique et Diversité des langues. INALCO Paris 2012, y la transcripción intuitiva (cinco vocales y la j en lugar de q para el sonido gutural, la u en lugar de w al interior y final de la palabra). La columna de la derecha contiene la traducción hecha por M. Duran. El cuadro al pie de estas dos columnas figura la versión paleográfica del Manuscrito.

pulsar en el boton para ecuchar la voz

Capitulo 3 Capitulo 3
Kaypim ñataj anchañaupa runakunap rimakusjanman ñataj kutisun

(2)Chay simiri kaymi ñaupapachas kay pacha puchojaita munarjan

(3)chaysi mamajochap pajyamunanta yachaspas

(4)huk orjo llamaja ancha allin jewayujpi [yayan] chay llamayuj kamachiptintaj,

(5)mana mikuspa ancha llakikuj hina karja,

(6)in! in! nispa wajaspa. Chaysi [yayan] chay llamayujja ancha piñaspa sarap jurumtaninwan chujllo mikukusjampi chujarjan

(7)“mikui alljo! chika jiwapim samachiiki” nispa,

(8)chaysi chay llamaja, runahina rimarimuspa nispa nirjan

(9)utij imatam jam yuyankiman! kananmi pichja punchaumanta jocha pajyamunja, chaymi hinantin pacha puchukanja” nispa rimarirja.

(10)Chaysi chay runaja ancha mancharispa « imahinam kasun, mayman rispam jispisun” nispa niptinsi, haku willkajoto urjuman, chaypim jispisun.

(11)Pichja punchaupaj mikuiniikita apakui” nispa nirjan.

(12) Chaysi chaymantaja, chay orjo llamantapas winainintapas kikin apaspa ancha utjaspa rirjan.

(13)Chaysi ña willkajoto urjuman chayaptinja tukui animalkuna ña huntasja pumapas, atojpas wanakopas, kunturpas, ima hayka animalkunapas;

(14)chaysi chay runa chayaptin pachalla jochaja pajyamurjan.

(15)Chaysi chaypi, ancha kichkinakuspa tiyarja tukui hinantin urjukunatapas.

(16)Tukui(ta) pampaptinsi, chay willkajoto urjulla aslla puntallan mana yakup chayasjan karja.

(17)Chaysi atojpa chupantaja yaku ujocharjan, chaysi chay yanamanpas tukurjan.

(18)Chaysi pichja punchaumantaja ñataj yakuja uraikurjan, chakirirja.

(19)Chay chakirispas jochatapas asta uraiman anchurichirjan.

(20)Runakunatari tukui hinantin runata julluchispa.

(21)Chaymantas chay runaja ñataj mirarimurja,

(22)chay kajsi kanankama runakuna tiyan.

(23)Kay simitam kanan runakuna unanchanchik.

(24)Chay tiempo del dilubiotas paykunajahina willkajotota jispisjankuta unanchanku.

1 Aquí de nuevo volveremos a las historias que contaban los hombres de la antigüedad.

2 He aquí lo que ellos cuentan: dicen que en tiempos antiguos este mundo quería desaparecer.

3 Es así que, adivinando que el mar reventaría

4 Un llama (padrillo) macho que pastaba en una montaña con excelente yerba, cuando su dueño le daba ordenes

5 se sentía muy triste

6; se quejaba y diciendo "in, in”, lloraba. El dueño, muy enojado, le lanzaba con la coronta de choclo que comía

7 "Come, perro, te mantengo en la mejor yerba” diciéndole.

8 Entonces el llama, hablando como si fuera una persona, le dijo:

9 “insensato (idota)! qué puedes saber tu! dentro de cinco días a partir de hoy, el mar va reventar y se acabará el mundo”, dijo hablando.

10 en eso el dueño muy espantado decia: “y qué será de nosotros, donde podemos ir para salvarnos?” la llama le dijo “vamos a la montaña Huillcajoto, allí no vamos a salvar”;

11 “lleva comida para cinco días”, le dijo.

12 Y así, el hombre se echó a andar apresuradamente, llevando él mismo su llama y su carga.

13 Cuando llegaron al cerro Huillcajoto, éste estaba todos lleno de animales: el puma, el zorro, el guanaco, el cóndor, todas clase de animales.

14 y así, apenas hubo llegado el hombre, el mar reventó;

15 entonces allí, cohabitaban bien apretándose en todos los cerros,

16 dicen que todo estaba inundado y solo una parte de la cima del cerro de Huillcacoto no estaba sumergida

17 Es así que el agua alcanzo a mojar el rabo del zorro y lo ennegreció.

18 y dicen que a los cinco días, el agua empezó a descender, y secarse;

19 y a medida que secaba el mar se retiraba hacia abajo

20 a la gente, la diezmo completamente

21 y luego la gente volvió a aumentar

22 Y nosotros seriamos descendientes de esa gente;

23 hoy los hombres rendimos memoria esta historia

24 es asi que la gente conmemora el que hayan sobrevivido subiendo al cerro de Huillcajoto aña como aquellos que sobrevivieron el tiempo del dilubio

(version paleografica)

caypìm ñatac ancha. ñaupa runa.cuna.p rimacuscanman ña.ta.c cutìson // kaypim ñataq ancha. ñawpa. runakunap rimakusqanman ña.ta.q kutisun // chay simìre caymi // chay sìmìri kaymi / naupa. pachas cay pacha puchocayta munarcan / ñawpa. pachas kay pacha. puchukayta. munarqan / chaysi mamacochap pahcyamunanta yachaspas huc orco llamaca ancha allìn queuayucpi [yayan] <chaylla.ma.yoc> çamachiptìntac mana. micuspa ancha. lla.quicucyna. carca. yn. yn. ñispa huacaspa / chaysì mamaquêap paêyamunanta. yaíìaspas huk urqu llamaqa ancha allìn qiwayuqpi chay llamayuq samachiptintaq mana. mikuspa. ancha. llakikuqhìna karqan in in ñispa. waqaspa. / chaysi [yayan] <cha.y llamayucca. ancha. piñaspa sarap curumtayninhuã. chucllo mìcucuscampi chucarca. micoy allco chica. Quehuapìm çamachijque ñispa. / chaysi chay llaznayuqqa ancha. pìñaspa sarap quruntaynìnwan chuqllu mìkukusqanpi c huqarqan “mìkuy, allqu; chika qiwapim samachiykì” ñispa. /chaysi chay llamaca. tunafyna rìmarìmuspa. ñìspa ñìrcan : hutic ymacta.m cam yuyanquìman cananmi pìhcca punchaumanta cocha pahyamunca chaymi hìnantin pacha pochocanca. ñispa. rìmarirca. / chaysi chay llamaqa. runahina. rimarìmuspa. ñispa ñirqan: “utiq, ìmaktam qam yuyankiman; kananmi pìchqa. punêawmanta. quêa. paôyamunqa; chaymì hinantin pacha. puchukanqa.” ñispa. rìmarirqan /chaysi chay runaca. ancha mancharispa himanam cason mayman rìspam quispison ñispa. ñiptìnsì haco villcacoto hurcoman chaypim quispison pìhcca punchaupac mìcuyniiquìcta. apacoy ñispa. ñircan / chaysi chay runaqa ancha. mancharispa. “ìmanam kasun mayman rispa.m qìspisun” ñispa ñiptinsi “haku vìllcacoto urquman; chaypim qispisun pichqa punêawpaq mikuyniykìkta. apakuy” ñispa. ñirqan / chaysi chaymantaca. chay orco llamantapas vìnaynintapas quequen apaspa. ancha. hutcaspa rircã / chaysi chaymantaqa. chay urqu llamantapas winaynintapas kikin apaspa. ancha utqaspa. rìrqan / chaysì ña. vìllcacoto hurcoman chayaptìnca. tucoy animalcuna. ñahuntasca pomapas hatucpas huanacopas condorpas yma. ayca. animalcunapas / chaysì ña vìllcacoto urquman êayaptinqa tukuy animalkuna ña huntasqa. pumapas atuqpas wanakupas condorpas ima hayka anìmalkunapas / chaysi chay runa cha.ya.ptin pachalla. cochaca. pahcyamorca / chaysi chay runa. êayaptin pachalla. quêaqa. paêyamurqan / chaysì chaypi ancha. quihcquinacuspa. tiarca / chaysi chaypi ancha. kiêkinakuspa tìyarqan / tucoy hinantin bor<co>cuna›ctapas' tucoy pampaptìnsi chay vìllcacoto hurcuca aslla. puntallan mana. yacup chayasca. ca.rca. / tukuy hinantin urqukunaktapas tukuy pampaptinsi chay villcacoto urquqa aslla. puntallan mana yakup êayasqa karqan / chaysi hatucpac chupantaca yaco hucochírcan / chaysi atuqpaq êupantaqa yaku uquchìrqan / chaysi chay yanamanpas tucorcan chaysi chay yanamanpas tukurqan / chaysì pihcca punchaomantaca. natac yacuca huraycurcan chaquerircã / chaysì pìchqa punêawmantaqa. ñataq yakuqa. urayl/curqan chakìrìrqan /